Het belang van ‘waarom’ vragen voor duurzame groei!

Regelmatig vraag ik mij af hoe het komt dat veel jonge mensen momenteel zo volgzaam en gecultiveerd leven en keurig de woorden ‘we doen het voor de ander’ lijken te accepteren. Ze onderzoeken soms wel, weten vaak veel en hebben een mening, maar die lijkt toch erg in lijn met de voorgeschreven werkelijkheid ⁽¹⁾.

Zelf voel ik mij continue aangespoord om steeds naar waarheid te zoeken. Ik wil dingen diep begrijpen. Als kind wilde ik dat al, maar het werd door diezelfde voorgeschreven werkelijkheid ondergesneeuwd. Het diep willen begrijpen kwam terug toen mijn oudste zoon werd geboren. De vreugde van, maar ook de wanhoop in opvoeden, maakte dat ik veel uitprobeerde, fouten maakte en ontdekkingen deed, die mij in dit proces deed groeien. Het maakte de band met mijn kinderen in de jaren sterker, maar vooral meer begripvol.

Ik wilde het anders doen dan ik had geleerd en ik ging meer in gesprek met mijn kinderen. Mijn fouten zorgden juist voor groei, inzicht en ontwikkeling. Ik wilde mijn kinderen niet opvoeden, maar met ze meegroeien. Die omslag kwam op een moment dat mijn oudste zoon 3 jaar oud was en niet wilde gaan slapen bij de buren omdat wij weg moesten. Ik zei letterlijk: “als je nu niet gaat slapen blijf ik heel boos op je”. In de auto op weg naar onze afspraak moest ik huilen om wat ik had gezegd. In volle omvang drong tot mij door dat ik dwang oplegde. Toen nam ik mij voor het per direct allemaal om te draaien. Opvoeden gaat uit van macht. Samengroeien betekent dat je open staat om van elkaar te leren. Dat is duurzaam opgroeien. Mijn middelste zoon zegt dan ook altijd gekscherend dat hij groot is geworden omdat ik niets deed. Mijn oudste heb ik excuus aangeboden voor mijn vroege fouten.

Veel jeugd voelt zich momenteel neerslachtig en zoekt wanhopig naar een uitweg. Het gevoel dat wordt gecreëerd die uitweg te bereiken met een offer brengen voor de ander lijkt te werken, maar zorgt ook voor veel verwarring. Waarom zijn er vanuit de jeugd zo weinig ‘waarom vragen’? Waar blijft het studentenverzet? Het lijkt erop dat hun nieuwsgierigheid is gedoofd door het niet open ingaan op alle vroegere ‘waarom’ vragen. Het filosoferen en de discussie wordt met name in school snel gedoofd. De gecultiveerde regelgeving en de voorgeschreven werkelijkheid doen hun werk inmiddels vanzelf. Thuis lijkt er minder tijd voor. Werk en andere bezigheden lijken de boventoon te voeren.

Die belangrijke ‘waarom vragen’ op ca tweeëneenhalf à driejarige leeftijd zijn essentieel voor duurzame groei! Ik vond dat een leuke tijd waarin ik met de kinderen op onderzoek ging naar het waarom van dingen. “Waarom is de deur van het vogelhuisje rond en niet vierkant mama”?

Dat gaf zoveel aanleiding tot een filosofisch gesprek. Maar al snel op school werden die waarom vragen de kop ingedrukt. Kinderen met een overvloed aan dergelijke vragen, eisen te veel aandacht op. Het leidt af van werkjes en opdrachten, als de zoveelste vraag weer eens wordt gesteld. We laten veel over aan school, aan de opvang, en gaan voorbij aan het belang van het gezin als spil van samenleven, ontwikkeling en saamhorigheid. Daar zit schijnbaar de kern van dit probleem. We hebben de kracht van onszelf overgegeven aan de zittende macht. Verslaafd aan bezit en invulling van tijd, hebben we de macht over onszelf en onze kracht om zelf aan het roer te staan van het leven omgezet in leven naar de voorgeschreven werkelijkheid vanuit een luie stoel.

In de voorafgaande vier jaren tot kinderen de schoolleeftijd bereiken, zie je vaak dat kinderen bruisen. Met een doorlopende twinkeling in hun ogen en gezonde nieuwgierigheid sprankelen ze van leven. Ik beantwoorde die ‘waarom’ vragen nooit met “nu is het genoeg”, of “daarom” of “weet ik niet”. Het kwam simpelweg niet in mij op om hun belangrijke leervragen zo af te doen. Ik weet nog hoe triest het mij maakte dat ik de nieuwgierigheid van mijn kinderen zag afnemen met de alsmaar korter en nukkiger wordende antwoorden van de juf. Thuis probeerde ik het in leven te houden. Ik trok er op uit en zei slechts zelden “nee”. Verbieden deed ik niet, ik maakte ze bewust. “Is dit wat je echt wilt doen”? “Vind je dit nodig”? “Heb je mogelijk een andere oplossing”? Er zijn tal van vragen die je kinderen kunt stellen om ze een eigen antwoord op hun vraag te kunnen laten geven, zodat ze het gevoel krijgen dat ze zelf richting geven aan hun leven, in plaats van dat jij als ouder de ‘almachtige’ en ‘alwetende’ verbieder bent.

Maar ook mijn kinderen legden het schooltraject af en gingen studeren (of zijn nog bezig). En ook ik was nog lerende in samen groeien. In die jaren zag ik ze tot mooie mensen ontwikkelen. Jonge mensen die ik bewonder om hun daadkracht, hun saamhorigheid, hun wilskracht en genegenheid. Ik zie ook dat school, de studie, de wetenschap, maar ook de relaties met anderen, hun leven vormt. Ik heb er niets aan te zeggen en geef alleen antwoord of advies als ze erom vragen.

Dat laatste vind ik de afgelopen (twee) jaar wel heel erg moeilijk. De reden daarvoor is mijn andere kijk en kritische visie op de huidige ontwikkelingen. Ik zie gevaar. Mijn gevoel om mijn kinderen te redden bleek ineens groter dan mijn gevoel om ze hun eigen weg te laten volgen.

Ik vergelijk het met het volgende: Je laat een jong kind het zebrapad oversteken, echter als je ziet dat er een auto aankomt die de ‘oversteek’ negeert, dan laat je je kind niet doorlopen omdat je vindt dat het daar gewoon mag oversteken. Dan komt de beschermende macht om de hoek kijken en grijp je je kind zo snel mogelijk in de kraag om het naar je toe te halen. Die verantwoordelijkheid heb je als ouder altijd. Dat was voor mij altijd mijn grens. Als gevaar dreigt, grijp je pas in. Anders mag je alleen een begeleidende rol vervullen, een geweldloos leiderschap. Die dreiging van gevaar en mijn verantwoordelijkheid te waarschuwen voel ik nu ook bij mijn volwassen kinderen. Niet alleen omdat ze mijn kinderen zijn, maar ook omdat ik ze liefheb en ons allen samen een prettig leven gun.

Dus vertelde ik de kinderen dat ik zag dat er een heel gevaarlijk moment was gekomen. Ik wilde ze waarschuwen omdat ik de indruk had dat zij niet zagen wat ik wel zag. Ik was zo overtuigd dat ik ze al die jaren zoveel had meegegeven, (ook al maakte ik ook fouten), dat ze direct mijn waarschuwing zouden voelen. Dat bleek niet het geval. De ‘wetenschap’, de ‘media’, de jarenlange schooldictatuur, en ook de inmiddels verstreken tijd dat ze niet meer thuis woonden, hadden hun werk gedaan. De jongste woont nog thuis en aanschouwt de situatie meer met een intrinsiek gevoel in plaats van alleen geleerde kennis. Zij gaf dit jaar op veel van haar VWO examenvragen een sociaal wenselijk antwoord. Alleen om dat papiertje dan toch in de zak te hebben zodat ze vrij kon zijn van vervolgonderwijs of keuze daarvoor.

Verder kijk ik toe, zoals ik altijd doe, nu met flinke vrees. Echter zal ik moeten begrijpen dat ik niet meer dan dit kan doen en dat iedereen, jong of oud, kind of volwassen, zijn eigen leven mag vormgeven en ten alle tijde verantwoordelijkheid draagt voor dat leven. Jouw leven, dat kan een ander nooit voor je leven. Dus jouw doen en laten ligt in jouw eigen handen. Leven is kiezen. Dat vraagt om creatief kunnen denken en doen.

Wij gaan het allemaal nog moeilijker krijgen. De agenda die voor nog velen onzichtbaar wordt uitgevoerd behelst een minutieus programma en wordt mogelijk opgemerkt als het (te) ver is. De uitvoering van diezelfde agenda voor ons die wel zien, is moeilijk, omdat die juist wordt uitgevoerd door het niet zien van de rest. Omdat duurzaam opgroeien begeleidend is en zelf lerend vermogen daarin een belangrijke rol speelt, is waarschuwen in de vorm van beschermende macht het enige wat je kunt doen. De rest is loslaten.

Stiekem hoop ik wel dat goed voorbeeld doet volgen. Dat er een hulde komt aan ‘waarom vragen’ en dat we ze, hoe gek ze soms ook mogen klinken, altijd beantwoorden.

Sacha Grootenboer  

_{- Augustus 2021, deels herschreven November 2021}

(1) Werkelijkheid betekent: echt waar, eerlijk, de waarheid, non-fictie. Het begrip werkelijkheid is een aanduiding voor de wereld, waarin we leven, en is verwant aan de begrippen "realiteit" en het bestaan.
Voorschrijven betekent: bepalen, gebieden, dicteren. Zeggen wat je moet doen of niet mag doen.
De voorgeschreven werkelijkheid wordt benoemd door Karel van Wolferen. Karel van Wolferen is een journalist, schrijver en Emeritus hoogleraar. Van 1997 tot 2006 was hij professor Vergelijkende Politieke en Economisch Instituties aan de Universiteit van Amsterdam.